Abe Gerlsma

* Tussen moeras en roekennest liggen twintig,
misschien wel honderd eeuwen geploeter van mens en natuur

Abe Gerlsma (Franeker, 3 februari 1919 – aldaar, 19 maart 2012) was een Friese kunstschilder, graficus en uitvinder van diverse landbouwmachines.

Na de middelbare school deed Gerlsma de opleiding HTS werktuigbouwkunde. In 1945 trouwde hij met Ybeltsje Annokkee; zij kregen 4 kinderen. Vlak na de oorlog schilderde hij decors van de revues van onder meer Tetman de Vries en diorama’s voor onder andere de Friese landbouwtentoonstelling en de Koopmans Meelfabrieken. Tijdens de oorlogsjaren maakte hij vele zwart/wit etsen van de terpdorpen van Friesland.

Naast schilder en etser was Gerlsma ook werktuigbouwkundige en uitvinder. In 1947 ontwierp hij een aardappellooftrekker en trad hij in dienst bij de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst (RLVD) in Leeuwarden. Hij ontwikkelde diverse landbouwmachines zoals voor de aardappelteelt, die onder meer door de Franeker machinefabriek Bijlsma in productie werden genomen. De snarenbedpootmachine die machinefabriek Miedema maakt en wereldwijd gebruikt wordt, is nog steeds gebaseerd op het oorspronkelijke ontwerp van Gerlsma.

Gerlsma was zijn hele leven zeer geboeid door de zo speciale lichtval in het Friese landschap. Friesland in tegenlicht, langs de kust of op het land, was het belangrijkste thema van zijn schilderijen en etsen. In de vijftiger jaren ontwikkelde hij zijn etsen op een formaat van 50×70 centimeter en werkte hij vaak met twee platendruk in meerdere kleuren met zachte aardetinten in aquatinttechniek. Onderwerpen waren het Friese landschap, het wad, schepen en dieren. Voor het experimenteren met 3 en 4 platendruk gebruikte hij bloemen en bloesems als onderwerp. De ets ‘Judaspenning’ is aangekocht door het museum van de Japanse stad Kochi. Gedurende zijn kunstenaarsloopbaan bouwde Gerlsma een oeuvre op van meer dan 180 etsen en een onbekend aantal werken op papier en linnen. In het jaar 2000 ontwikkelde hij zijn laatste grote kleurenets in twee platendruk met de titel ‘Bombrekken’. In 2009 signeerde hij zijn laatste schilderij op doek, met de titel ‘Stâlfuorje by Hichtum’.

BIOGRAFIE

1919
Geboren 3 februari te Franeker, Noord 92

1937
Mulo B te Franeker

1939
Eerste etsplaat: ‘Wilg 1939’, 22×9 cm (nr. 1). Gedrukt met schoensmeer en vaseline,
tekenpapier van de MTS, wollen deken en stukje dakgoot; drukpers was een ronde stok en eigen
gewicht

1940
Eerste waterverfschilderijen, ‘Vijfhuizen bij dag’ en ‘Vijfhuizen bij nacht’

1941
MTS werktuigbouw te Leeuwarden

1942
– 22 januari, Elfstedentocht uitgereden
– Eigen bedrijfje Frisia, lijstenmakerij en etsen

1945
– Getrouwd met IJbeltje Wietske Annokkee
– Eerste experimenten met landbouwmachines, met name de aardappellooftrekker

1946
– Decors geschilderd voor Selskip Tetman en Jarich de Vries (‘It kin raer beteare’)
– Eerste olieverfschilderij, ‘Birdaard’

1947
– Prijs van f 2.000,- gewonnen; uitgeloofd door het Landbouwschap in Den Haag voor ontwerp aardappellooftrekker
– Zoon Sicco Abe geboren
– Twee diorama’s gebouwd en geschilderd t.g.v. landbouwtentoonstelling in Leeuwarden:
– Diorama dat de gehele aardappelteelt uitbeeldde vanaf het poten tot het bewaren in de
winter (doekgrootte 2,1x40m)
– Diorama dat de waterbeheersing fan Friesland weergaf, van polderbemaling tot Tacozijl bij
Lemmer (doekgrootte 2,5x15m)
– In dienst bij Rijkslandbouw Voorlichtingsdienst, als specialist landbouwwerktuigen
Bovendien aanstelling als leraar ‘motoren en tractoren’ aan de Rijks Landbouw Winterschool

1949
– I.s.m. met kunstschilder Stinus Veldkamp decors geschilderd voor het toneelstuk t.g.v. het
jubileum van het Friesch Rundvee Stamboek, ’Fan jister oant register’, geschreven door Tetman de Vries.
– Dochter Wietske geboren

1950
– Tentoonstelling gemaakt ’50 jaar NAK’, opdrachtgever Nederlandse Algemene
Keuringsdienst
– Eerste eenrijige aardappellooftrekker in de praktijk getest bij de gebroeders Buwalda, onder
Salverd bij Franeker

1953
– Decor jubileumrevue 100 jaar PC
– Dochter Metsje geboren

1954
– Diorama geschilderd van het Friese weidelandschap voor het evenement ‘Boerderij in de
Beurs’. Opdrachtgever Koopmans Meelfabrieken te Leeuwarden (doekgrootte 3x25m)

1955
– Diorama geschilderd t.g.v. landelijke tentoonstelling E55 te Rotterdam (evaluatie van het
bedrijfsleven en het Rijk van 10 jaar ontwikkeling na de oorlog)
– Eerste drierijige looftrekker gebouwd

1956
Dochter Jacoba geboren

1961
Eerste combinatie looftrekker-aardappelrooier in de praktijk gebracht, in de Noordoost
Polder

1962/’63
Door machinefabriek Bijlsma Franeker wordt een éénrijige looftrekker (systeem Gerlsma) in
productie gebracht

1963
Manifestatie ‘Frisiana’ te Leeuwarden; stand met thema ‘aardappelteelt’ gemaakt

1964
Aankoop en start restauratie botter Pier Gelfs’

1967
Eerste proeven met het systeem bunkersorteren

1971
Eerste demonstratie met de snarenbedpootmachine (systeem Gerlsma)

1981
– Na zijn pensioen kreeg hij meer tijd voor de beeldende kunsten en begon hij te
experimenteren met tweeplatendruk bij het etsen
– Reis naar Pakistan

1985
Reis naar India

1988
Etsprocédé met korrelige lijn ontwikkeld, o.a. bij de kleurenets ‘Perenbloesem’ (nr. 161) en
volgende

1990
Decor geschilderd voor de Nieuwjaarsrevue te Sneek

1992
Experimenteren met iriserende pigmenten (parelmoer-effect), o.a. bij kleurenets ‘Japanse
kers’ (nr. 172) en volgende

1993
Kleurenets ‘Judaspenning’ (nr. 175) wordt opgenomen in de ‘Second Kochi International
Triennial Exhibition of Prints’ in Japan

2000
Laatste etsplaat, ‘Bombrekken’ (nr. 182 )

2009
Op 8 april overlijdt zijn echtgenote Ybie

2010
Oprichting Stichting Abe Gerlsma

2012
Op 19 maart overlijdt Abe Gerlsma

BOEKOMSLAGEN
– ‘Dûm de Murd’, Sikke Bangma, 1986
– Jubileumboek 40-jarig bestaan CMAS Dokkum, 1989
– ‘Simmerlân’, Hylke Speerstra, 1996
– ‘Under de seespiegel’, Durk van der Ploeg, 2001
– ‘Ut ‘e foarein’, Simy Sevenster 2006
– ‘Ut ‘e foarein’II’, Simy Sevenster, 2007
– ‘De waarmte fan desimber’, winterboek, 2010

PROJECTEN
1944  Illustraties afscheidsboekje veearts Santema, Tsjommearum

1945  Kaart Intocht Canadezen

1945  Ets ‘Stadhuis van Franeker’, uitgereikt als eerste prijs van de Bondspartij van de KNKB in ‘45
… Tekeningen voor de nieuwe basisschool in Marssum

1979  Voorpagina Fries Landbouwblad

1980  Nieuwjaarswens Condens Friesland

1985  Kalender Loonbedrijf M. Westra, Franeker

1987  Ets i.o.v. FNP

1988  Poëziekaarten Operaasje Fers

1994  Etiket Eise Eisinga Planetarium wijn

1995  Nieuwjaarskaart provincie Fryslân

2000  Beschildering kunststof koe i.s.m. Nelleke Gerlsma

2005  Muurschildering Tandjong Priok i.s.m. Nelleke Gerlsma

2008  Skriuwerskalinder

… en verder was hij actief in diverse besturen in Franeker, zoals Zwembad Westergo, IJsbaan,
Museum Coopmanshûs, Agrarisch Comité / Commissie Trekkerwedstrijden, Oudercommissie
Openbare Lagere School-A

EXPOSITIES

PUBLICATIES